Tại Seminar IGNITE ngày 13/8/2025, TS. Nguyễn Ái Việt – Viện trưởng IGNITE, Ủy viên Hội đồng Tư vấn Quốc gia chia sẻ: Việt Nam chỉ còn 12.5 năm để thoát bẫy thu nhập trung bình nếu đạt mục tiêu tăng trưởng 10%/năm. Giải pháp đột phá nằm ở việc xây dựng năng lực công nghệ nội sinh và nâng tầm quyền lực mềm quốc gia, thay vì phụ thuộc vào mô hình tăng trưởng cũ.
Việt Nam đang đối mặt nguy cơ mắc kẹt ở nhóm thu nhập trung bình trên 20 năm với GDP đầu người hiện đạt khoảng 4.300 USD. Mục tiêu thoát bẫy đòi hỏi đạt 13.845 USD/người, trong khi mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ và khai thác tài nguyên đã đến giới hạn. Theo phân tích của Viện IGNITE, rào cản lớn nhất là sự phụ thuộc công nghệ nước ngoài và đầu tư thiếu trọng tâm cho R&D. Chi tiêu cho R&D hiện chỉ đạt 0,04% GDP, thấp hơn rất nhiều so với ngưỡng tối thiểu 2% cần thiết để tạo đột phá. Tình trạng tương tự xảy ra với giáo dục đại học khi chi đầu tư chỉ bằng 1/6 mức trung bình OECD.
Khác với sức mạnh cứng truyền thống, quyền lực mềm (soft power) được định nghĩa bởi 5 trụ cột: hệ thống giá trị thể chế, văn hóa đổi mới sáng tạo, ngoại giao đa phương, giáo dục công nghệ đỉnh cao và thương hiệu quốc gia. "Đây chính là bệ phóng cho mọi nỗ lực phát triển công nghệ. Không có quyền lực mềm, Việt Nam sẽ khó thu hút đầu tư chất lượng và nhân tài toàn cầu" – báo cáo IGNITE khẳng định.
Lộ trình đột phá được Viện đề xuất tuân theo chuỗi động lực: Quyền lực mềm dẫn đến năng lực công nghệ nội sinh, tạo ra sáng tạo công nghệ, hình thành công nghiệp nội sinh, và cuối cùng đạt tăng trưởng hai con số. Bài học từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore cho thấy các nước này thành công nhờ làm chủ công nghệ thay vì chỉ nhập khẩu, xây dựng ngành công nghiệp trụ cột nội sinh, và tái đầu tư mạnh vào R&D.
Để hiện thực hóa mục tiêu, Viện đề xuất 5 giải pháp trọng tâm:
- Tăng gấp 50 lần đầu tư nghiên cứu phát triển: Đạt 2% GDP với doanh nghiệp đóng góp 80%.
- Cách mạng giáo dục đại học: Gắn đào tạo với nhu cầu R&D, thu hút giáo sư toàn cầu.
- Cải cách thể chế đột phá: Xóa bỏ rào cản như Nghị định 55, xây mô hình ba nhà (Nhà nước – Khoa học – Doanh nghiệp).
- Phát triển nguồn nhân lực đỉnh cao: Trọng dụng đội ngũ tổng công trình sư cho các lĩnh vực trọng điểm.
- Triển khai hệ thống năm cộng một: Chăm lo người dân – Công nghiệp nội sinh – Quản trị hiệu quả – Hạ tầng dữ liệu – Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, cộng với lãnh đạo dám hành động.
Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử để bứt phá. Thành công đòi hỏi tầm nhìn dài hạn, quyết tâm chính trị và đầu tư chiến lược vào tri thức nội sinh. Quyền lực mềm và năng lực nội sinh chính là chìa khóa mở ra tương lai thịnh vượng cho dân tộc.
